Op zoek naar de echte zak van Sinterklaas
opinie Transparante ketens 3 december 2019
‘De zak van Sinterklaas en jongens, jongens het is zo’n baas’. Leuk liedje natuurlijk, maar wist je dat die zak vol cadeaus is gemaakt van jute? En dat jute wordt geproduceerd in Bangladesh? Het land schijnt zelfs de beste jute ter wereld te maken. Ook de ‘bazenzak’ van Sinterklaas wordt er gemaakt. Reden voor mij om eens af te reizen naar het land om te kijken hoe dat gaat. Ik trof er helaas geen mooi sinterklaasverhaal aan, maar eerder een duistere kerstvertelling.
Het begint die dag allemaal zo romantisch: langs de lome oevers van de Meghna-rivier ver buiten Dhaka zie ik vanuit bont geschilderde boten verse jute aan wal komen. Het gewas wordt door zijn geelglanzende gloed the golden fiber genoemd, maar is ook gold omdat het zo sterk is en – zeker in vergelijking met katoen – heel schoon. Het groeit namelijk zonder kunstmest en bestrijdingsmiddelen in de Bengaalse delta. Perfect materiaal voor mijn zakken, moet Sinterklaas hebben gedacht. Ik volg het gouden stro tot aan de spinnerijen, waar ze het kammen, schoonmaken, spinnen en weven tot doek. Maar waar ik ook kijk, geen zak van Sinterklaas te bekennen.
Honderd jaar terug in de tijd
Eenmaal binnen moeten mijn ogen eerst wennen aan de duisternis. Ik treed een enorme, donkere hal binnen met honderden machines die een oorverdovend kabaal maken. Met de bedrijfsleider die me rondleidt is geen gesprek meer te voeren en dus lopen we zwijgzaam door de snikhete en met jutestof gevulde ruimte waar mannen half bloot en onbeschermd achter stokoude spin- en weefmachines staan. Er hangt een wazige mist die gelijk op mijn keel slaat. Een soort ‘Charles Dickens’-achtige situatie die me meer dan honderd jaar teruggooit in de tijd. Zo erg heb ik het zelfs in de textielindustrie nog nooit gezien.
Voor koffie, cacao, aardappelen en uien
In een volgende hal zitten vrouwen op de grond jute zakken te ‘trimmen’. Hun kinderen zitten om hen heen en helpen een handje bij het wegknippen van de losse draden. Deze hal is iets lichter en gezelliger, want er wordt luid gekletst. Ook de bedrijfsleider kan ik weer verstaan. Ik vraag hem of de kinderen ook naar school gaan. ‘Ze gaan naar de moskeeschool hier op het fabrieksterrein’, is zijn antwoord. Tja, dat is ook een oplossing, maar helemaal zeker voelt het niet. ‘En waar gaan die zakken naartoe?’, is mijn volgende vraag. Naar alle uithoeken van de wereld, zo blijkt: Afrika en Latijns Amerika voor het verpakken van koffie en cacao, en naar Europa en de VS voor de aardappelen en uien. Niet naar Madrid, voor pakjes. De zak van Sinterklaas ligt er niet tussen. Gelukkig maar. Sinterklaas had dit vast niet goed gevonden.
Oh kom maar eens kijken, in een private mill
Nu blijk ik een staatsbedrijf binnen te zijn gewandeld, een public mill. De jute-sector is sterk gesubsidieerd door de overheid om werkgelegenheid te creëren. Ondanks deze staatssteun zijn er ook enkele private spinnerijen in Bangladesh. Ook deze bezoek ik en gelukkig hebben die het beter voor elkaar op het gebied van arbeidsomstandigheden en milieu. Zo staan er moderne machines in lichte ruimtes, zijn er afzuiginstallaties voor het stof en zie ik iedereen beschermingsmiddelen dragen. Over de lonen begin ik nog maar even niet, maar de bedrijfsleider laat mij wel trots de faciliteiten op het fabrieksterrein zien, zoals woonblokken, een goede school, een medische post, een cricketveld, een gym, een ‘fair price’-winkel en een goed restaurant. Allemaal extra’s die min of meer gratis beschikbaar zijn voor het personeel. En uiteindelijk in de showroom vind ik hem: de zak van Sinterklaas! In verschillende varianten. Missie geslaagd, toch?
Risico’s
Terug in Nederland zoek ik direct contact met Eurojute, de branchevereniging van jute-importeurs. Ik feliciteer ze met het feit dat Nederlandse importeurs hun jute zakken voornamelijk bij de private mills kopen. Maar ik ontdekte in Bangladesh ook dat veel importeurs niet weten dat die private mills bij grote orders ook werk uitbesteden aan de public mills. Dat betekent dat er een risico is dat ze toch ongewild meedoen aan de slechte werkomstandigheden daar. Met andere woorden: hoe zie je aan jouw Sinterklaaszak dat die gegarandeerd uit een goede fabriek komt? Daar had Eurojute nog geen antwoord op. Zij vroegen MVO Nederland om mee te denken over een standaard.
Koudwatervrees
We zijn aan de slag gegaan om te kijken wat er nodig is voor een gestandaardiseerde jutezak, zodat Nederlandse bedrijven ervan verzekerd zijn dat het jute op een verantwoorde manier is verwerkt. Denk aan de koffie-importeurs, de uienboeren en de aardappelbedrijven, die allemaal jute zakken gebruiken voor transport van hun producten.
Ons advies: gebruik een bestaande standaard, bijvoorbeeld BSCI dat in de textielsector gebruikt wordt. Dan hoef je het wiel niet opnieuw uit te vinden. Dat leek goed opgepakt te worden door de branchevereniging. Totdat ze zich plotseling terugtrokken uit het traject. Het zou de sector toch te zichtbaar maken.
Vraag een gecertificeerde zak voor Sinterklaas
Nu het weer Sinterklaastijd is, moet ik er weer aan denken en krijg ik een idee. Als we nu eens met zijn allen om een gecertificeerde zak vragen? Dat je vraagt of het wel uit goede fabrieken komt. En dan niet alleen met Sinterklaas, maar ook wanneer we andere juteproducten kopen, zoals tafeltextiel, kleden en tassen. En ook als je koffiebedrijf bent of anderszins grootschalig jute inkoopt. Als we allemaal – inclusief onze overheid – gezamenlijk een gestandaardiseerde jutezak gaan uitvragen, dan kan het snel gaan. Eurojute kan zijn leden een standaard helpen invoeren en dan komt die vraag vanzelf in Bangladesh. Zo dragen we met zijn allen bij aan het agendapunt ‘Fabriek zoekt fans’ van de Nieuwe Businessagenda en kan ook Sinterklaas met een gerust hart inkopen blijven doen in Bangladesh. Doe je mee?
MVO Nederland helpt met de MVO Risicochecker overigens met het in kaart brengen van dit soort risico’s en geeft zelfs subsidie om die risico’s ter plekke te onderzoeken in de keten.
