5 kritische vragen aan Dick de Waard, hoogleraar Financial Auditing aan de Rijksuniversiteit Groningen

De prijs berekenen van, zeg, het verlies aan biodiversiteit door het produceren van een fiets, dat is toch onmogelijk?

“Als je het zo stelt, is dat inderdaad onmogelijk. Dat geldt bijvoorbeeld ook als je wilt berekenen wat ‘het schenden van een mensenrecht’ kost. Gelukkig zijn er een heleboel zaken die je wél in financiële termen kunt uitdrukken, zoals schade als gevolg van CO2-uitstoot. Voor de rest geldt: trek een lijn. ‘Dit is wat wij het waard vinden’. Want dat is vaak het vraagstuk bij het meten van impact: waar houd je op?

Meestal kun je directe schade wel makkelijk monetariseren. Als ik bijvoorbeeld iets vies in mijn tuin gooi waardoor de bodem verontreinigd raakt, kan ik berekenen wat het kost om die schade aan de bodem te herstellen. Maar wat als ik die schade niet herstel? En het bodemleven raakt verstoord door die verontreiniging, waardoor beestjes doodgaan, wat weer gevolgen heeft voor de rest van het ecosysteem, et cetera? Dan wordt het heel lastig om nog te kunnen bepalen welke indirecte kosten daarmee gemoeid zijn.

Toch kun je voor elk product wel íets van maatschappelijke impact berekenen. Als een product bijvoorbeeld gemaakt is in Bangladesh door een kind dat daarmee één doller per dag verdient, kun je beginnen met te berekenen wat het had gekost als je in plaats daarvan een volwassene had aangenomen voor een fatsoenlijk loon.”

En vervolgens moet ik die maatschappelijke kosten dus doorberekenen in mijn productprijs. Maar zolang mijn concurrent dat niet doet, prijs ik mezelf toch in no time uit de markt?

“Bij bepaalde afnemers lig je er dan direct uit, ja. Die gaan puur voor de laagste prijs, zonder verder te kijken. Maar als het je lukt om je goed te positioneren als duurzaam, eerlijk alternatief en duidelijk weet te maken waarom jouw product iets duurder is, dan kun je toch een stevige plek in de markt verwerven. Dat bewijzen ondernemingen als Tony’s Chocolonely, Ekoplaza en bijvoorbeeld Akzo met zijn duurzamere verf.”

In plaats van de verantwoordelijkheid bij de ondernemer te leggen, is het toch veel makkelijker om de overheid dit te laten regelen?

“Beide hebben een rol. Het zou ondernemers helpen als de overheid wet- en regelgeving aanpast. Stel dat je jouw product normaal voor honderd euro verkoopt, maar dat de werkelijke prijs honderdtien euro is. Wanneer je die echte prijs gaat doorberekenen, zou je in het huidige systeem tien euro meer ‘winst’ maken en daar belasting over moeten betalen. Dat zien we liever anders. Het zou een goed idee zijn om te verplichten dat je die tien euro in een spaarpot moet stoppen voor duurzame investeringen. Want nog beter dan de schade herstellen, is toekomstige schade voorkomen. Bijvoorbeeld met energiezuinige machines.”

Met het stimuleren van true pricing dwing je duurzaam ondernemen eigenlijk af. Dat staat toch haaks op de basisgedachte van mvo, dat dit vanuit intrinsieke motivatie zou moeten komen?

“Dat is misschien wel zo, maar wachten tot het op vrijwillige basis gebeurt duurt te lang. Door regels te maken voor het berekenen van en rapporteren over sociaal en menselijk kapitaal, onderken je juist de waarde daarvan. Ik verbaas me er altijd over dat we op het gebied van financieel kapitaal alles hebben dichtgetimmerd met eindeloos veel wet- en regelgeving, terwijl er voor de andere kapitalen níks is geregeld. Dat is toch onbestaanbaar? Een voorzet: breid de EU ETS-systematiek – de handel in emissierechten – uit. Zorg ervoor dat er ook op die markt schaarste ontstaat. Geld blijft toch de ultieme prikkel.”